رَحِم اجاره ای چیست ؟ و ماهیت حقوقی آن کدام است ؟

ناباروری یکی از مشکلاتی است که این روزها بیش از سه میلیون زوج ایرانی با آن دسته و پنجه نرم می کنند و بنیان برخی از خانواده ها به همین علت با تهدید مواجه می شود . این در حالی است که یکی از راه های درمان ناباروری استفاده از رحم اجاره ای است که به دو صورت انجام می شود .

در روش اول که به آن لقاح مصنوعی می گویند ، نطفه مرد و تخمک زن خودش را در خارج از رحم بارور و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری ، آن را به رحم زن دیگری تزریق می کنند .

در روش دوم نطفه مرد را در رحم غیر همسرش تزریق کرده و از تخمک زن دیگری استفاده می کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند شود .

 

 ماهیت حقوقی قراردادهای رحم اجاره ای

 

امروزه در اثر پیشرفت علم پزشکی ، و علوم وابسته در امر تولید مثل ، شیوه‌های متعدّدی را ایجاد و با بهره گیری از این طرق ، اقدام به تولید مثل از طریق آزمایشگاه نموده‌اند . با این توصیف و علی‌رغم این پیشرفت ، هنوز طب تولید مثل ، قادر نیست برای رشد جنین ، محیط مناسب‌تری از رحم در نظر بگیرد و به همین دلیل یکی از دستاوردهای مهم در زمینه روش‌های کمک باروری ، استفاده از رحم جایگزین است . این روش یکی از روش‌های کمک باروری در تولید مثل با روش IVF است . استفاده از این روش محدود به زنان فاقد رحم نیست و در موارد متعدّدی کاربرد دارد . ابهام در ماهیت قرارداد رحم جایگزین یکی از موانع اجرای این قرارداد است . در نتیجه تشخیص ماهیت این قرارداد دارای اهمیت زیادی است .

 

قراردادهای رحم جایگزین از دیدگاه حقوقی

 

قرارداد رحم جایگزین ، تحت عناوین مختلفی از قبیل قرارداد رحم جایگزین ، قرارداد مادر جانشین ، قرارداد اجاره رحم ، بارداری قراردادی و قرارداد رحم اجاره ای مصطلح شده است . آنچه که در روش های معمول پزشکی برای اهداء جنین یا گامت مورد استفاده قرار می گیرد ، همان روش اول لقاح مصنوعی است که قانون آن در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۸۲ طی 5 ماده در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در هشتم مرداد ۱۳۸۳ به تایید شورای نگهبان و آیین‌نامه آن در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۳ به تصویب هیأت دولت رسیده و مجوز پرورش کودک حاصل از سلول مادر و پدر شرعی در رحم فرد دیگر ، در قبال دریافت اجرت صادر شد .  

 

 از لحاظ ماهیت ، این قرارداد در قالب عقود معیّن مثل اجاره و عاریه توجیه پذیر نیست و لی بر اساس ماده 10 قانون مدنی می‌تواند مورد قبول واقع شود .  اما مشخص است که تمام آثار قرارداد ، بر اساس اراده طرفین نمی‌تواند معیّن شود و بعضی از آثار قهری بر آن مترتّب خواهد شد .

 

 مهم‌ترین این آثار ، قرابت و نَسَب حاصل از قرارداد است که به صورت قَهری و غیرارادی حاصل می‌شود . مضافاً این‌که ، این قرارداد بایستی علاوه بر شرایط عمومی قراردادها ، واجد شرایط خاصی باشد . نهایتاً این‌که ، اعتقاد به این امر که ماهیت قرارداد رحم اجاره ای ، نوعی قرارداد خصوصی است ، به معنای عدم استفاده از عقد صلح برای جانشینی در بارداری نیست.

 

 اولین سوال این است که ، اصلا رحم اجاره ای چیست ؟

 

زمانی که یکی از دو طرف زوجین دچار مشکل باشد ، ابتدا هر یک از آنان را که عامل اصلی ناباروری است تحت درمان قرار می دهند و سپس بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه و پس از گذشت سه روز ، درست زمانی که جنین 6 تا 8 سلولی است آن را در رحم مادر اجاره ای می گذارند که به او "مادر اجاره ای " یا "مادر میانجی" می گویند . او فردی است که نُه ماه تمام در وجود خود از کودکی نگهداری می کند که فرزند خودش نیست .

به زبان دیگر می توان گفت ، استفاده از این روش ، قراردادی است که به موجب آن یک زن (مادر جانشین) در مقابل یک زوج ازدواج کرده (والدین حُکمی) موافقت می کند که جنینی را برای آن ها تا زمان تولد ٬ حمل کند و بعد از تولد بچه را به زوجین تسلیم کند .

دلایلی که منجر به استفاده از این روش می شود عبارتند از :

 

v   عدم وجود رحم در زن ، چه این نقص مادرزادی بوده و چه ثانویه و به دلیل بیماری باشد .

 

v   ابتلای زن به بیماری هایی  از قبیل سرطان یا بیماری های قلبی که بارداری زن را با خطر مواجه می سازد .

 

 

v   ابتلای زوج به سِقط های مکرّر که منجر به ناباروری و توقّف خود به خودی حاملگی گردیده است .

 

v   عدم موفقیت در تکرار درمان ناباروری به روش لقاح خارج رحمی . در این حالت به دلایل ناشناخته رحم توانایی  باروری یا حفظ و نگهداری جنین را تا پایان دوران حاملگی نخواهد داشت .

انشاءالله  در پُست بعدی ، حُکم شرعی و فقهی آن را نیز به تفصیل بیان خواهم کرد .

 

@juristic_lawyer